ჰიდრორესურსები
თუშეთში ორი მდინარეა: გომეწრის (თუშეთის) ალაზანი და პირიქითის ალაზანი თავისი მრავალი შენაკადით. ეს ორი მდინარე ერთმანეთს ერთდება სოფელ შენაქოს მიდამეობში და სახელმწიფო საზღვრის გადაკვეთის შემდეგ დაღესტანში მიედინება ანდის-ყოუსის სახელწოდებით და კასპიის ზღვაში ჩაედინება. გომეწრის (თუშეთის) ალაზანი სათავეს იღებს ბორბალოს მთაზე დაახლოებით 3000 მ-ზე ზღვის დონიდან, ხოლო პირიქითის ალაზანი აწუნთა-თებულოს ქედის აღმოსავლეთ ფერდობებზე (3300 მ-ზე).
გომეწრის (თუშეთის) ალაზანს (სიგრძე 53 კმ) შენაკადთა უმეტესობა მარჯვენა მხრიდან აქვს: შავწყალი, ვაკისძირის ხევი, ორწყალი თავისი შენაკადებით: ვესტმოს ხევი, სახარის, შავიკლდის, სამერცხლისა და საბუის ხევები. ხისოს (ჭანჭახოვანის) ალაზანი თავისი შენაკადებით: ორმოთგორის ხევი, ფიცრის ჭალის, ალატოვანის, ენჭოს და ხისოს ხევები და ნახიდურის წყალი. მარჯვენა მხრიდან უერთდება წუათის ხევი.
პირიქითა ალაზნის მარცხენა მხარის შუამდინარეებია: თურსიეხის ხევი, ჭონთიოს, გირევის, ფარსმის, ჭეშოს, ცირბევის, წისქვილების, კვავლოს, დანოსა და ჩიღოს ხევები. მარჯვენა მხრიდან კი - ლაროვანის წყალი. თუშეთის მდინარეები ზამთარში ნაწილობრივ იყინება.
თუშეთში ვხვდებით უამრავ პატარ-პატარა ზომის ტბებს, რომლებიც სხვადასხვაგვარი წარმოშობისაა. სუბალპურ ზონაში (მდინარე ორწყლის სათავეებში) მყინვარული წარმოშოის ტბებია. ისინი იმდენად პატარა ზომისანი არიან, რომ არც ერთი მათგანის დიამეტრი არ აღემატება 20 მეტრს. ასეთივე ზომის ტბებს ვხვდებით შავი კლდის ხევისა და ვებუს ხევის სათავეებში. კალოიანის ხევის სათავეში მდებარე ტბა (მყინვარული წარმოშობის) მთელი წლის განმავლობაში გაყინულია.
ჭანჭახოვანის ქედის ჩრდილო ფერდობებზე მდებარე ტბის სიგრძე 12-15 მ-ია, იგანე 5-6 მ. ტბა ძალიან ღრმაა. ნასოფლარ ჰეღოსთან გვხვდება გამდინარე ტბა სიგრძით 200 მ.
თუშეთის ტერიტორიაზე ვხვდებით ჭაობებსაც, რომლებიც პატარა ტბების დაშრობით უნდა იყოს გამოწვეული. ისინი გავრცელებულნი არიან როგორც ალპურ და სუბნივალურ ზონებში, ისე სოფლების მიდამოებში. მაგალითად, სოფლების: შენაქოს, ომალოს, დიკლოს, თურსიეხისა და ხიხაბოს ჭაობების არსებობაზე დიდი გავლენას ახდენს გრუნტის წყლების ზედაპირთან ახლოს მდებარეობა.
თუშეთში საკმაოდ დიდი რაოდენობითაა სამკურნალო-მინერალური წყლები. „ჩიღოს წყალი“ ძალიან მარილიანია და შეიცავს ქლორიდებს, ვეძის გორის ძირში გამოდის მჟავე წყლის ორი ჭავლი, სოფელ ხისოსთან, შენაქოსთან, ფარსმასთან. ნასოფლარასთან და ჭონთიოსთან გვხვდება ტუტე-მარილიანი წყლები, ასევე ომალოსთან არის ტუტე მარილიანი წყლის სამი ჭავლი. სოფელ დოჭუსა და ხახაბოს მიდამოებში არის რკინის შემცველი წყაროები.
თუშეთში ორი მდინარეა: გომეწრის (თუშეთის) ალაზანი და პირიქითის ალაზანი თავისი მრავალი შენაკადით. ეს ორი მდინარე ერთმანეთს ერთდება სოფელ შენაქოს მიდამეობში და სახელმწიფო საზღვრის გადაკვეთის შემდეგ დაღესტანში მიედინება ანდის-ყოუსის სახელწოდებით და კასპიის ზღვაში ჩაედინება. გომეწრის (თუშეთის) ალაზანი სათავეს იღებს ბორბალოს მთაზე დაახლოებით 3000 მ-ზე ზღვის დონიდან, ხოლო პირიქითის ალაზანი აწუნთა-თებულოს ქედის აღმოსავლეთ ფერდობებზე (3300 მ-ზე).
გომეწრის (თუშეთის) ალაზანს (სიგრძე 53 კმ) შენაკადთა უმეტესობა მარჯვენა მხრიდან აქვს: შავწყალი, ვაკისძირის ხევი, ორწყალი თავისი შენაკადებით: ვესტმოს ხევი, სახარის, შავიკლდის, სამერცხლისა და საბუის ხევები. ხისოს (ჭანჭახოვანის) ალაზანი თავისი შენაკადებით: ორმოთგორის ხევი, ფიცრის ჭალის, ალატოვანის, ენჭოს და ხისოს ხევები და ნახიდურის წყალი. მარჯვენა მხრიდან უერთდება წუათის ხევი.
პირიქითა ალაზნის მარცხენა მხარის შუამდინარეებია: თურსიეხის ხევი, ჭონთიოს, გირევის, ფარსმის, ჭეშოს, ცირბევის, წისქვილების, კვავლოს, დანოსა და ჩიღოს ხევები. მარჯვენა მხრიდან კი - ლაროვანის წყალი. თუშეთის მდინარეები ზამთარში ნაწილობრივ იყინება.
თუშეთში ვხვდებით უამრავ პატარ-პატარა ზომის ტბებს, რომლებიც სხვადასხვაგვარი წარმოშობისაა. სუბალპურ ზონაში (მდინარე ორწყლის სათავეებში) მყინვარული წარმოშოის ტბებია. ისინი იმდენად პატარა ზომისანი არიან, რომ არც ერთი მათგანის დიამეტრი არ აღემატება 20 მეტრს. ასეთივე ზომის ტბებს ვხვდებით შავი კლდის ხევისა და ვებუს ხევის სათავეებში. კალოიანის ხევის სათავეში მდებარე ტბა (მყინვარული წარმოშობის) მთელი წლის განმავლობაში გაყინულია.
ჭანჭახოვანის ქედის ჩრდილო ფერდობებზე მდებარე ტბის სიგრძე 12-15 მ-ია, იგანე 5-6 მ. ტბა ძალიან ღრმაა. ნასოფლარ ჰეღოსთან გვხვდება გამდინარე ტბა სიგრძით 200 მ.
თუშეთის ტერიტორიაზე ვხვდებით ჭაობებსაც, რომლებიც პატარა ტბების დაშრობით უნდა იყოს გამოწვეული. ისინი გავრცელებულნი არიან როგორც ალპურ და სუბნივალურ ზონებში, ისე სოფლების მიდამოებში. მაგალითად, სოფლების: შენაქოს, ომალოს, დიკლოს, თურსიეხისა და ხიხაბოს ჭაობების არსებობაზე დიდი გავლენას ახდენს გრუნტის წყლების ზედაპირთან ახლოს მდებარეობა.
თუშეთში საკმაოდ დიდი რაოდენობითაა სამკურნალო-მინერალური წყლები. „ჩიღოს წყალი“ ძალიან მარილიანია და შეიცავს ქლორიდებს, ვეძის გორის ძირში გამოდის მჟავე წყლის ორი ჭავლი, სოფელ ხისოსთან, შენაქოსთან, ფარსმასთან. ნასოფლარასთან და ჭონთიოსთან გვხვდება ტუტე-მარილიანი წყლები, ასევე ომალოსთან არის ტუტე მარილიანი წყლის სამი ჭავლი. სოფელ დოჭუსა და ხახაბოს მიდამოებში არის რკინის შემცველი წყაროები.
Hydro Resources
Tusheti has two major rivers: Gomertsi (Tushetian) Alazani River and Pirikiti Alazani River. They join close to the village Shenako and the headwater continues to flow across the State border to Dagestan, where it is called “Andis-kous” and terminates in the Caspian Sea. Gomertsi (Tushetian) Alazani River originates from the Mountain Borbalo, 3000 meters above sea level, while Pirikiti Alazani River starts eastern slope from Atsunta-Tebuo Range (3000 m).
Most of the tributaries of Gomertsi (Tushetian) Alazani River (length – 53 km) are from the right side. Major tributaries include Shavtskali, Vakisdziri Khevi, Ortshakli (with its tributaries – Vestmos Khevi, Sakharisi, Shavkldis Khevi, Samertskliis Khevi, Sabuis Khevi) and Khisos (Chanchakhovanis) Alazani with its tributaries (Ormotgoris Khevi, Phitsris Chala, Alatovanis Khevi, Enchos Khevi, Khisos Khevi and Nakhiduris Tskali). The only tributary from the left side is Tsutis Khevi.
Left side tributaries of Pirikiti Alazani River include Tursiris Khevi, Chotiosis Khevi, Girevis Khevi, Parsmisis Khevi, Cheshos Khevi, Tsirbevis Khevi, Tsiskvilebis Khevi, Kvavlos Khevi, Danosis Khevi and Chigos Khevi. Larovanis Tskali is another tributary of Pirikiti Alazani River from the right side.
Rivers in Tusheti partially freeze during winter.
There are multiple small-size lakes in Tusheti of different origins. In sub-alpine zone (where Ortskali River originates) there are glacial lakes. Lakes in this group are very small in size and none of them is larger than 20 meter in diameter. Similar lakes are also found at the origins of Shavikldis Khevi and Vebus Khevi (rivers). Up to the origins of Khalovani Khevi there is one subglacial lake (also originated from glacier melt but covered with ice all year round).
On one of the slopes of Chanchkhovani Range there is a very deep lake. It is 12-15 m long and 5-6 m wide. Close to the ruins of village Hegno there is one more lake with a significant outflow and it is 200 m long.
There are number of swamps on the territory of Tusheti that were formed as a result of evaporation of small-size lakes. Swamps are found in alpine as well as sub-rival zones and close to inhabited areas. For example, swamps in the adjacent areas of villages Shenako, Omalo, Diklo, Tursiekhi and Khakhabo are formed as a result of ground waters being too close to the surface.
There are numerous natural mineral and therapeutic waters in Tusheti. “Chogis Tskali” (Tskali – water) is very salty with high concentration of chlorine. At the bottom of Vedzi Hill there are two springs of drinking water with an acerbic taste. Close to villages Khiso, Shanko, Parsma, Nasoplari and Chontio there are number of alkaline-salty springs and three similar types of springs are also found close to the village Omalo. In the adjacent areas of villages Dochu and Khakhabo there are springs with high iron concentration.
Tusheti has two major rivers: Gomertsi (Tushetian) Alazani River and Pirikiti Alazani River. They join close to the village Shenako and the headwater continues to flow across the State border to Dagestan, where it is called “Andis-kous” and terminates in the Caspian Sea. Gomertsi (Tushetian) Alazani River originates from the Mountain Borbalo, 3000 meters above sea level, while Pirikiti Alazani River starts eastern slope from Atsunta-Tebuo Range (3000 m).
Most of the tributaries of Gomertsi (Tushetian) Alazani River (length – 53 km) are from the right side. Major tributaries include Shavtskali, Vakisdziri Khevi, Ortshakli (with its tributaries – Vestmos Khevi, Sakharisi, Shavkldis Khevi, Samertskliis Khevi, Sabuis Khevi) and Khisos (Chanchakhovanis) Alazani with its tributaries (Ormotgoris Khevi, Phitsris Chala, Alatovanis Khevi, Enchos Khevi, Khisos Khevi and Nakhiduris Tskali). The only tributary from the left side is Tsutis Khevi.
Left side tributaries of Pirikiti Alazani River include Tursiris Khevi, Chotiosis Khevi, Girevis Khevi, Parsmisis Khevi, Cheshos Khevi, Tsirbevis Khevi, Tsiskvilebis Khevi, Kvavlos Khevi, Danosis Khevi and Chigos Khevi. Larovanis Tskali is another tributary of Pirikiti Alazani River from the right side.
Rivers in Tusheti partially freeze during winter.
There are multiple small-size lakes in Tusheti of different origins. In sub-alpine zone (where Ortskali River originates) there are glacial lakes. Lakes in this group are very small in size and none of them is larger than 20 meter in diameter. Similar lakes are also found at the origins of Shavikldis Khevi and Vebus Khevi (rivers). Up to the origins of Khalovani Khevi there is one subglacial lake (also originated from glacier melt but covered with ice all year round).
On one of the slopes of Chanchkhovani Range there is a very deep lake. It is 12-15 m long and 5-6 m wide. Close to the ruins of village Hegno there is one more lake with a significant outflow and it is 200 m long.
There are number of swamps on the territory of Tusheti that were formed as a result of evaporation of small-size lakes. Swamps are found in alpine as well as sub-rival zones and close to inhabited areas. For example, swamps in the adjacent areas of villages Shenako, Omalo, Diklo, Tursiekhi and Khakhabo are formed as a result of ground waters being too close to the surface.
There are numerous natural mineral and therapeutic waters in Tusheti. “Chogis Tskali” (Tskali – water) is very salty with high concentration of chlorine. At the bottom of Vedzi Hill there are two springs of drinking water with an acerbic taste. Close to villages Khiso, Shanko, Parsma, Nasoplari and Chontio there are number of alkaline-salty springs and three similar types of springs are also found close to the village Omalo. In the adjacent areas of villages Dochu and Khakhabo there are springs with high iron concentration.
No comments:
Post a Comment