ისტორიული ძეგლები
თუშეთში 50-მდე დასახლებული და გაუკაცრიელებული სოფელია, რომელიც ისტორიული განვითარების თვალსაზრისით ორ ჯგუფად იყოფა:
ისტორიული დასახლებები - ჭონთიო, ჰეღო, დაქიურთა, ნაკადურთა (პირიქითის ხეობა); ინდურთა, წარო, ეთელტა, საგირთა, შავწყალა (წოვათაის ხეობა) XIX საუკუნის ბოლოსა და XX საუკუნის დასაწყისში გეოპოლიტიკური თუ სხვა მიზეზების გამო მიტოვებულ იქნა, რის გამოც დაკონსერვებული სახით შემოინახა ისტორიული ფორმა.
ტრაიციული დასახლებები (ომალო, დოჭუ, დართლო და ა.შ.), რომელთაც დაკარგეს რა თავდაცვითი ფუნქცია, განიცადეს საცხოვრებელის ევოლუცია და სტრატეგიული რელიეფიდან განვითარდნენ წყნარ რელიეფზე.
განვიტარების მიხედვით გამოიყოფა საცხოვრებელი ნაგებობების სამი ტიპი: ძველი, გარდამავალი და ახალი. ძველი საცხოვრებელი - ისტორიული დასახლებებისათვის დამახასიათებელი კოშკურა 3-6 სართულიანი თავდაცვითი ნაგებობაა. ამგვარ ციხე-სახლებში ცხოვრობდნენ დიდი, განუყრელი ოჯახები, რაც კოლექტიური შრომისა და კოლექტიური თავდაცვის აუცილებლობით იყო განპირობებული.
გარდამავალი ტიპის საცხოვრებელი ნაგებობა „კარსეანი სახლი“ - ციხე-სახლზე მოშენებული ნაგებობა, რომელმაც ნამეტი პროდუქციის წარმოებისა და შენახვისთვის იყო განკუთვნილი. კარსეანი სახლების მშენებლობა დაიწყო XIX საუკუნის II ნახევრიდან. XIX საუკუნის ბოლოს კარსეანი სახლიდან ვითარდებ აივნიანი სახლი, რომელშიც ესთეტიკური ფაქტორი დომინირებს და გაწყობილია ქალაქური სტილის კარ-ფანჯრებითა და აჟურული აივნებით.
თუშური სოფლის პეიზაჟის განუყოფელი ნაწილია ციხე-კოშკი, ციხე-სახლის ტოპოლოგიური ანალოგი, რომელიც სასოფლო-საგვარეულო საკუთრებას წარმოადგენდა. ამგვარ ციხე-კოშკებში მტრის მოძალების ჟამს იხიზნებოდა მთელი მოსახლეობა და საერთო ძალით იცავდა თავს.
თუშეთსი ორი ტიპის ციხე-კოშკს ვხვდებით: პირამიდულსახურავიანს, რომელიც მხოლოდ პირიქითა თუშეთის ხეობაშია გავრცელებული (დართლო, კვავლო, ფარსმა, გირევი, ჰეღო, ჭონთიო) და ცალქანობა ან ორქანობა სახურავიან ციხე-კოშკებს, რომელიც თუშეთის ყველა ხეობაშია გავრცელებული.
თუშეთის საკულტო არქიტექტურა სამი ტიპისაა: წინაქრისტიანული (წარმართული); წარმართულ-ქრისტიანული (სინკრეტული) და ქრისტიანული.
წინაქრისტიანულ არქიტექტურას განეკუთვნება ჯვარ-ხატი. ეს არის საკრალიზებული ტერიტორია, სამი ქვისაგან აშენებული მცირე ზომის მასიური კოშკებით, ზოგჯერ ღვთისმსახურთა საცხოვრისითა და სარიტუალო კომპლექსებითურთ.
წარმართულ-ქრისტიანულ (სინკრეტულ) არქიტექტურას განეკუთვნება შუა საუკუნეების მცირე ზომის სალოცავები, ადგილობრივი სამარხი აკლდამების ანალოგიური ნაგებობები, ქრისტიანული არქიტექტურისათვის დამახასიათებელი დასავლეთ-აღმოსავლეთის ორიენტაციით, სატრაპეზოთი და სარკმლით (სოფლები: დართლო, გუდაანთა, წარო).
ქრისტიანულ არქიტექტურას განეკუთვნება XIX საუკუნეში რუსეთის კოლონიური ხელისუფლების მიერ აშენებული კანონიკური ეკლესიები (შენაქო, ომალო, ნაციხარი, ილიურთა, ჯვარბოსელი, დართლო, ფარსმა).
სამარხი არქიტექტურის ნიმუშებია შუა საუკუნეების აკლდამები, რომელიც აშენებულია ფიქალი ქვით, აქვს თაღოვანი ჭერი და სიპედი სახურავი (ჰეღო, ჩიღო, წარო, ალასგორი).
საზოგადოებრივი ნაგებობიდან აღსანიშნავია სოფელ დართლოს „საბჭეო“, თემური სამართალწარმოების იშვიათი მატერიალური ძეგლი. აქ ნახევარწრიულად განლაგებული იყო 12 უხუცესის ქვის სავარძლები. სავარძლების წინ მიწაში ჩასმული იყო ორი ქვა - მომჩივანისა და მოპასუხისათვის. ამჟამად ძეგლი დაზიანებულია და შემორჩენილია ქვის სამი სავარძელი.
თუშეთში 50-მდე დასახლებული და გაუკაცრიელებული სოფელია, რომელიც ისტორიული განვითარების თვალსაზრისით ორ ჯგუფად იყოფა:
ისტორიული დასახლებები - ჭონთიო, ჰეღო, დაქიურთა, ნაკადურთა (პირიქითის ხეობა); ინდურთა, წარო, ეთელტა, საგირთა, შავწყალა (წოვათაის ხეობა) XIX საუკუნის ბოლოსა და XX საუკუნის დასაწყისში გეოპოლიტიკური თუ სხვა მიზეზების გამო მიტოვებულ იქნა, რის გამოც დაკონსერვებული სახით შემოინახა ისტორიული ფორმა.
ტრაიციული დასახლებები (ომალო, დოჭუ, დართლო და ა.შ.), რომელთაც დაკარგეს რა თავდაცვითი ფუნქცია, განიცადეს საცხოვრებელის ევოლუცია და სტრატეგიული რელიეფიდან განვითარდნენ წყნარ რელიეფზე.
განვიტარების მიხედვით გამოიყოფა საცხოვრებელი ნაგებობების სამი ტიპი: ძველი, გარდამავალი და ახალი. ძველი საცხოვრებელი - ისტორიული დასახლებებისათვის დამახასიათებელი კოშკურა 3-6 სართულიანი თავდაცვითი ნაგებობაა. ამგვარ ციხე-სახლებში ცხოვრობდნენ დიდი, განუყრელი ოჯახები, რაც კოლექტიური შრომისა და კოლექტიური თავდაცვის აუცილებლობით იყო განპირობებული.
გარდამავალი ტიპის საცხოვრებელი ნაგებობა „კარსეანი სახლი“ - ციხე-სახლზე მოშენებული ნაგებობა, რომელმაც ნამეტი პროდუქციის წარმოებისა და შენახვისთვის იყო განკუთვნილი. კარსეანი სახლების მშენებლობა დაიწყო XIX საუკუნის II ნახევრიდან. XIX საუკუნის ბოლოს კარსეანი სახლიდან ვითარდებ აივნიანი სახლი, რომელშიც ესთეტიკური ფაქტორი დომინირებს და გაწყობილია ქალაქური სტილის კარ-ფანჯრებითა და აჟურული აივნებით.
თუშური სოფლის პეიზაჟის განუყოფელი ნაწილია ციხე-კოშკი, ციხე-სახლის ტოპოლოგიური ანალოგი, რომელიც სასოფლო-საგვარეულო საკუთრებას წარმოადგენდა. ამგვარ ციხე-კოშკებში მტრის მოძალების ჟამს იხიზნებოდა მთელი მოსახლეობა და საერთო ძალით იცავდა თავს.
თუშეთსი ორი ტიპის ციხე-კოშკს ვხვდებით: პირამიდულსახურავიანს, რომელიც მხოლოდ პირიქითა თუშეთის ხეობაშია გავრცელებული (დართლო, კვავლო, ფარსმა, გირევი, ჰეღო, ჭონთიო) და ცალქანობა ან ორქანობა სახურავიან ციხე-კოშკებს, რომელიც თუშეთის ყველა ხეობაშია გავრცელებული.
თუშეთის საკულტო არქიტექტურა სამი ტიპისაა: წინაქრისტიანული (წარმართული); წარმართულ-ქრისტიანული (სინკრეტული) და ქრისტიანული.
წინაქრისტიანულ არქიტექტურას განეკუთვნება ჯვარ-ხატი. ეს არის საკრალიზებული ტერიტორია, სამი ქვისაგან აშენებული მცირე ზომის მასიური კოშკებით, ზოგჯერ ღვთისმსახურთა საცხოვრისითა და სარიტუალო კომპლექსებითურთ.
წარმართულ-ქრისტიანულ (სინკრეტულ) არქიტექტურას განეკუთვნება შუა საუკუნეების მცირე ზომის სალოცავები, ადგილობრივი სამარხი აკლდამების ანალოგიური ნაგებობები, ქრისტიანული არქიტექტურისათვის დამახასიათებელი დასავლეთ-აღმოსავლეთის ორიენტაციით, სატრაპეზოთი და სარკმლით (სოფლები: დართლო, გუდაანთა, წარო).
ქრისტიანულ არქიტექტურას განეკუთვნება XIX საუკუნეში რუსეთის კოლონიური ხელისუფლების მიერ აშენებული კანონიკური ეკლესიები (შენაქო, ომალო, ნაციხარი, ილიურთა, ჯვარბოსელი, დართლო, ფარსმა).
სამარხი არქიტექტურის ნიმუშებია შუა საუკუნეების აკლდამები, რომელიც აშენებულია ფიქალი ქვით, აქვს თაღოვანი ჭერი და სიპედი სახურავი (ჰეღო, ჩიღო, წარო, ალასგორი).
საზოგადოებრივი ნაგებობიდან აღსანიშნავია სოფელ დართლოს „საბჭეო“, თემური სამართალწარმოების იშვიათი მატერიალური ძეგლი. აქ ნახევარწრიულად განლაგებული იყო 12 უხუცესის ქვის სავარძლები. სავარძლების წინ მიწაში ჩასმული იყო ორი ქვა - მომჩივანისა და მოპასუხისათვის. ამჟამად ძეგლი დაზიანებულია და შემორჩენილია ქვის სამი სავარძელი.
Historical Monuments
There are approximately 50 settlements and remnants of villages in Tusheti. Based on their development, they can be divided into two groups:
Historical settlements – Chontio, Hegho, Dakiaurta, Nakudurta (Pirikita community); Indurta, Tsaro, Etelta, Sagirta, Shavtskala (Tsova community) were abandon in the edge of XIX and XX centuries due to geo-political or other reasons. As a result they have conserved its previous historical from intact.
Traditional settlements (Omalo, Dochu, Dartlo, etc.) had lost their function as defense shield; their type of constructions had changed and the main location had shifted from strategically important one to rather flat surface.
According to their development, there are three main types of housing common in Tusheti: Traditional, Transitional and Modern.
Traditional type is common in historical settlements. It is a 2-6-floor construction with a tower that reminds of fortress but is used not only for defense and protection but for living as well. This was a common habitat for extended families. Extended families survived due to the necessity of collective work and defense.
Transitional type of housing is again a fortress-house but with an extended constructions for storage of different goods. This type if called “Karseani”. People in Tusheti started to construct this type of housing from the mid 19th century. By the end of 19th century its architecture had evolved into a house with balcony, driven by the aesthetic side of construction and decorated with urban-style doors and windows and ornamented balconies.
Inseparable part of Tushetian landscape is fortification with towers that is typologically similar to fortress-house common in Tusheti. These types of fortress were either owned by one family or by the village and it was used for defense as well as warfare.
There are two types of fortification characteristic to Tusheti: the first with pyramid-shaped roof common in Pirikiti Tusheti (Dartlo, Kvavlo, Parsma, Girevi, Hegho, Chontio) and the second, with one or two sided pitched roofs common throughout Tusheti.
There are three types of religious architecture in Tusheti: pre-Christian (pagan), pagan-Christian (syncretic) and Christian.
Typical monument of pre-Christian architecture is so called “Djvar-Khati”. This is sacral, religious territory with small-size constructions with towers, shelters for clergy and other building for religious rituals made out of shale.
Monuments of syncretic architecture include small-size chapels from medieval period. Those construction remind local burials, but they are “faced” to from west to east, have refectory and windows (in villages Dartlo, Gudaanta, Tsaro), as it is characteristic to Christian architecture.
Monuments of Christian architecture in Tusheti are churches built in XX century by Russians. These are canonic Christian churches in Shenako, Omalo, Natsikhari, Iliurta, Chvarboseli, Dartlo, Parsma.
Typical burials are from medieval age. They are built from shale, have an arched roof made of float slates (Hehgo, Chigho, Tsaro, Alisgori).
Among public buildings one of the most remarkable constructions is “Sabcheo” (Council) in the village Dartlo. It is a unique monument of tribal system of justice. It consists of a hall with 12 stone armchairs for the elders. In front of those sits, there are two stones – a place for accuser and defendant. Today, this monument is nearly destructed and only three sits remain.
There are approximately 50 settlements and remnants of villages in Tusheti. Based on their development, they can be divided into two groups:
Historical settlements – Chontio, Hegho, Dakiaurta, Nakudurta (Pirikita community); Indurta, Tsaro, Etelta, Sagirta, Shavtskala (Tsova community) were abandon in the edge of XIX and XX centuries due to geo-political or other reasons. As a result they have conserved its previous historical from intact.
Traditional settlements (Omalo, Dochu, Dartlo, etc.) had lost their function as defense shield; their type of constructions had changed and the main location had shifted from strategically important one to rather flat surface.
According to their development, there are three main types of housing common in Tusheti: Traditional, Transitional and Modern.
Traditional type is common in historical settlements. It is a 2-6-floor construction with a tower that reminds of fortress but is used not only for defense and protection but for living as well. This was a common habitat for extended families. Extended families survived due to the necessity of collective work and defense.
Transitional type of housing is again a fortress-house but with an extended constructions for storage of different goods. This type if called “Karseani”. People in Tusheti started to construct this type of housing from the mid 19th century. By the end of 19th century its architecture had evolved into a house with balcony, driven by the aesthetic side of construction and decorated with urban-style doors and windows and ornamented balconies.
Inseparable part of Tushetian landscape is fortification with towers that is typologically similar to fortress-house common in Tusheti. These types of fortress were either owned by one family or by the village and it was used for defense as well as warfare.
There are two types of fortification characteristic to Tusheti: the first with pyramid-shaped roof common in Pirikiti Tusheti (Dartlo, Kvavlo, Parsma, Girevi, Hegho, Chontio) and the second, with one or two sided pitched roofs common throughout Tusheti.
There are three types of religious architecture in Tusheti: pre-Christian (pagan), pagan-Christian (syncretic) and Christian.
Typical monument of pre-Christian architecture is so called “Djvar-Khati”. This is sacral, religious territory with small-size constructions with towers, shelters for clergy and other building for religious rituals made out of shale.
Monuments of syncretic architecture include small-size chapels from medieval period. Those construction remind local burials, but they are “faced” to from west to east, have refectory and windows (in villages Dartlo, Gudaanta, Tsaro), as it is characteristic to Christian architecture.
Monuments of Christian architecture in Tusheti are churches built in XX century by Russians. These are canonic Christian churches in Shenako, Omalo, Natsikhari, Iliurta, Chvarboseli, Dartlo, Parsma.
Typical burials are from medieval age. They are built from shale, have an arched roof made of float slates (Hehgo, Chigho, Tsaro, Alisgori).
Among public buildings one of the most remarkable constructions is “Sabcheo” (Council) in the village Dartlo. It is a unique monument of tribal system of justice. It consists of a hall with 12 stone armchairs for the elders. In front of those sits, there are two stones – a place for accuser and defendant. Today, this monument is nearly destructed and only three sits remain.
No comments:
Post a Comment